Дьяконова Дарина,
ученица 8 “б” класса МБОУ
“Намская улусная гимназия им. Н.С. Охлопкова”
Научный руководитель Попова Аэлита Михайловна,
учитель якутского языка и литературы
МБОУ “Намская улусная гимназия им. Н.С. Охлопкова”
Описание дома в рассказах якутских писателей
Цель данной работы: определить как описывается дом, жилище в рассказах якутских писателей.
Задачи:
- Найти примеры описания дома, жилища из рассказов якутских писателей;
- Проанализировать как описывается дом, жилище в данных рассказах.
Объект исследования: рассказы якутских писателей
Виды исследования: чтение, сопоставление, классификация
Описание – это словесное изображение предмета, явления, события. Это тип речи, к вотором с разной степенью полноты указываются признаки и свойства различных предметов или явлений.
В якутской литературе немало примеров описания дома. А.А.Иванов – Кундэ в рассказе 1920 г. “Доромоонноох” описывает дом Доромона:
“Доромоон диэн киһи кыра соҕус туруорбах дьиэтэ ип-ичигэс. Түннүктэригэр чараас соҕус дьэҥкир муустары ылан уурталаабыттар.
Дьиэ хаҥас өттүгэр биир маҥан тарбыйах орон атаҕар бааллан турар, ороҥҥо турар кирдээх туос ыаҕайаны салаан тордурҕатар. Хаҥас ороҥҥо мас кытыйалар, мас чааскылар, туос иһиттэр, тимир тэриэлкэлэр, ол-бу хобордоох, сылабаар эҥин үлүгэр дьүүлэ- дьаабыта суох кыстанан сыталлар. Симии оһоххо таһыгырыы — таһыгырыы уот умайан күлүбүрүү турар. Уот иннигэр талах олоппоско Дороммон ойоҕо Ыстапаанньыйа уһун уктаах ытыгынан сүөгэй иирдэ олорор. Эрэ Доромоон хас да түүтэх бурдугу киллэрэн биир улахан саар ыаҕаска бурдук астыы олроро. Сиэҥкэ диэн Доромоон уола кэлиигэ бурдук сынньар.”
А в рассказе Күндэ “Марба” дом Павла и Марба “ Муҥур Атах үрдүк сиһигэр, чоҥкуйа кырыаран турар күөрэ-лаҥкы түспүт тииттэр анныларыгар биир, кыстык угун саҕа, саах балаҕаны тибии тибэр. Балаҕан иннигэр, сылбах оҕруот иһигэр, үс-түөрт сыарҕа от бугулланан турар. Үс үүттээх оҕуруоту үрдүнэн типпит хомурах быыһыттан балаҕан даҕаны, от даҕаны киһи хараҕар табыллан көстүбэттэр. Күөх күдэрик ыйдаҥа түүҥҥэ буурҕа-тыал ытылла турар. Ол быыһыгар хам-хаадьаа биирдии-иккилии кыымнар көтүөккэлэһэн тахса-тахса сүтэн хаалаллар. Көҥүрүтэ барбыт буор оһоххо икки-үс хардаҕас сыыгыныы-сыыгыныы күлүм гынарын сырдыгар чэҥирэ мууһурбут балаҕан эркиннэрэ көстөллөр. Кыараҕас муус түннүктэр онон-манан күдэн туманынан үрэ тураллар. Оллур-боллур буор муостаҕа икки лэкэ олох мас баар этэ. Уҥа диэки биир оччугуй остуол оҕото турар, хаҥас диэки биир тарбыйах тоһоҕоҕо бааллан турар, чалыр-чалыр кэбинэр, оһох хаҥас өттүнэн, үрдүк муосталаах хотоҥҥо икки ынах бааллан лиһир-бааччы тыаһыы тураллар”.
В рассказах Кундэ рассказывается о бедных семьях и это видно по описанию их дома: балаган, в котором вместо окон кусочки льда, к дому примыкает хотон ( коровник), вся посуда старая, изношенная.
В рассказе одного из основателей якутской литературы, писателя- классика, драматурга и поэта А.И.Софронова – Алампа “Куоратчыт” рассказывается о судьбе Степана, отца семейства. Семья Степана и его жены Дарьи живет в хотоне ( коровнике), в котором сооружена печь:
“Дьиэ иһигэр буор сыбахтаах титирик оһоххо икки-үс хардаҕас мас, хоруоран хаалан баран, имик-самык балаҕан иһин сырдатара… туох да сэргэх сэр-сэбиргэл көстүбэт, куру-кэри курдук, арай биллэрик муннуга чэҥирэн кырыарбыта, имик-самык оһох уота умайдаҕына, маҥхайан, ньалҕаарыйа килэбэчийэн көстөр”. Писатель обращает внимание читателя на нищету, неустроенность, в доме нет уюта, тепла. И во всем этом прослеживается бесхозяйственность, безалаберность Степана, его склонность в азартным играм и выпивке.
Первый якутский комедиограф, писатель Н.Н. Неустроев в рассказе ” Балыксыт” описывает шалаш Рыбака Платона: “Ол тумулга тиийэн көрдөххө, уу быстар кытыытыгар, буруоттан, ардахтан харааран хаалбыт, иҥнэри түһэн турар хатырык отуу баар эбит. Отуу иннигэр уот буруолуу сытар. Былыр Дыгын саҕанааҕыга оҥоһуллубут, айаҕа сарымтыйан хаалбыт, тимир солууччах иҕнэри түһэн олорор, уот аттыгар хас да туос тордуйа сытар, отуу тулатыгар аппа сир балык хатырыга буолбут, тиит мас төрдүгэр хас да балыктыыр туу өйөнөн турар. Хатырык отуу иһигэр ким да баара биллибэт.” Известный литературный критик Гаврил Боескоров писал: “”В отличие от других рассказов Рыбак Платон многотонален. В нем органически сочетаются строгий реализм показа жизненных явлений с романтическим подъемом и лирической задушевностью описания отдельных картин. С композиционной сотороны рассказ также многопланен. Здесь и подробное описание места действия, встреча и беседа рассказчикҥа героя с рассказчиком и др. Все эти компоненты органически сочетаются между собою, что сюжет произведения раскрывает характер героя в его жизненной и индивидуальной самобытности”.
Народный писатель Якутии, мастер художественнного слова Д.К.Сивцев – Суорун Омоллоон в рассказе “Охоноон” описывает дом большевика Охоноон: “Кыараҕас алаас үрдүгэр, тыа быыһыгар, кутуйах илдьи тыыппыт эргэ нэгин курдук быыкаайык тулаайах балаҕантан сэдэх соҕустук кыым тахса турар. Ким эрэ бурдук тардар быһыылаах – таас тыаһа кыыкырдыыр…имик-самык умайа турар уот сырдаан ылбытыгар кыһайан көрдөххө, оһох чанчыгар биир оҕо атаҕын холумтаҥҥа ууран, хоруонан тымтыкка суруйа олороро. Ийэлэрэ хаҥас ороҥҥо ыарыта сытара…” Охоноон – выходец из бедняков, во время гражданской войны он погибает, защищая Советскую власть. Описание дома Охоноон дает читателю понять, что он погиб не зря, дом Охоноон –символ родной земли. В рассказе “Хачыгыр” С.С. Яковлева — Эрилик Эристиин дается описание дома семьи Хачыгыр: “ Өтөх арҕаа тыатын саҕатыгар, уот сиэбит хоруолаах төҥүргэстэрин ортотугар, хоспох саҕа сыһыары хотонноох, хотон дьиэ икки ардыларынан соҕотох ааннаах, аҥаар муннугунан сыбах оһохтоох, эркинигэр чуолҕан саҕа иккилии түннүктээх, ыт уйатын курдук..”.
Исходя из примеров описания дома в рассказах якутских писателей, можно сделать следующие выводы:
- В большинстве рассказов описываются дома – балаганы бедных семей. Это определено тематикой рассказов, большинство рассказов о жизни в дореволюционное время.
- В большинстве рассказов используются сравнения, которые усиливают то или иное качество предмета, явления, например, кыстык угун саҕа балаҕан, кутуйах илдьи тыыппыт эргэ нэгин курдук быыкаайык тулаайах балаҕан, хоспох саҕа сыһыары хотонноох, чуолҕан саҕа түннүктээх и др.
- В большинстве рассказов используются образные, звукоподражательные слова, глаголы, например, Дьиэ хаҥас өттүгэр биир маҥан тарбыйах орон атаҕар бааллан турар, ороҥҥо турар кирдээх туос ыаҕайаны салаан тордурҕатар. Симии оһоххо таһыгырыы — таһыгырыы уот умайан күлүбүрүү турар. Уҥа диэки биир оччугуй остуол оҕото турар, хаҥас диэки биир тарбыйах тоһоҕоҕо бааллан турар, чалыр-чалыр кэбинэр, оһох хаҥас өттүнэн, үрдүк муосталаах хотоҥҥо икки ынах бааллан лиһир-бааччы тыаһыы тураллар. Ким эрэ бурдук тардар быһыылаах – таас тыаһа кыыкырдыыр…
- Суорун Омоллоон в описании дома использует прием олицетворения:“Балаҕан иһэ .. ынчыктыы сытарга дылы. Кини ынчыктыыра, өрө уһуутуура … Оһох уота , утуйан эрэрдии, хараҕын быһа симмэхтии-симмэхтии, имик-самык умайар”
Литература
- Күндэ. Төрөөбүт сир. – Дьокуускай, 1988
- Серошевский В.Л. Якуты. Опыт этнографического исследования. М., 1993 ( первое издание 1896 г. ))”
- Софронов А.И. Куоратчыт. — Төрөөбүт литература. Үөрэх кинигэтэ. 7 кылаас.-Дьокуускай, 2016
- Суорун Омоллоон. Охоноон. – Төрөөбүт литература. Үөрэх кинигэтэ. 8 кылаас.-Дьокуускай, 2016
- Суорун Омоллоон. Кэпсээннэр. – Дьокуускай, 2008
- Якуты (Саха) / отв.редактор Н.А.Алексеев, Е.Н.Романова, З.П.Соколова – М.: Наука, 2013 с