Жиркова Дайаана, ученица 10 класса

МБОУ “Намская улусная гимназия им. Н.С. Охлопкова”

научный руководитель Попова А.М.,

учитель якутского языка и литературы

МБОУ “Намская улусная гимназия им. Н.С. Охлопкова”

Имена собственные в произведениях поэтов долины Энсиэли

Наш улус гордится именами  поэтов –лириков: И. Д. Винокурова – Чагылган,  Е. С. Сивцева-Таллан Бурэ,  Василия Майского, Н. М. Рыкунова. Когда я начала зачитываться их стихотворениями, мне захотелось поближе познакомиться с творчеством этих  поэтов. Имена собственные занимают особое место в составе лексики любого языка. Поэтому я выбрала тему для своего исследования “Имена собственные в произведениях поэтов долины Энсиэли”.  Для выбора темы основой стали сборники стихов поэтов Намского улуса. В настоящее время по анализу  творчества поэтов монографий, исследований особых нет. 

Цель данной работы: изучить имена собственныев произведениях поэтов  Намского улуса.

Задачи: 1. Изучить литературу по данной теме . 2. Собрать материал, систематизировать. 3. Выяснить с какой целью используются имена собственные в произведениях.

Актуальность:По данной теме нет исследований, лингвистического анализа  творчества поэтов, поэтому данная работа послужит основой для более глубокого понимания такого вида литературы, как поэзия.

Объект исследования: стихотворения  поэтов Намского улуса

Методы исследования: комментированное чтение, сопоставление, анализ

Практическая значимость: использовать как пример лингвистического анализа творчества поэтов, вышедших из Намского улуса.

В первой части доклада даны краткие биографические данные поэтов долины Энсиэли: Чагылгана, Таллан Бурэ, Н.Рыкунова, В. Майского. В основной части работы представлены примеры употребления имен собственных в табличной форме.

Илья Дорофеевич Винокуров-Чаҕылҕан	Сивцев Ефрем Степанович-Таллан Бурэ	Василий Васильевич Кривошапкин -Майскай	Николай Михайлович Рыкунов
Өлүөнэ – “Халлаанынан», «Лена», “Өлүөнэ көмүөлэ”, “Биэс сыллаах былаан”	Өлүөнэ-“Киэьээ Өлүөнэ”; “Кыыс уонна сибэкки”; “Илдьит”; “Маннайгы легенда”; “Иккис легенда”	Өлүөнэ —  “Өлүөнэ очуостара” , “Лена диэн сүүнэ өрүс” , “Эбэбит Лена”,  “Ийэ дойдум киэҥ иэнин…”, “Мин кэрэ дойдубар” “Сибиир уолбат хараҕа буолан…”, “Сайаҕас холку эбиккин”, “Сүгүрүйүҥ”, “ Күн ортотунааҕы санаа” “Ахтыл5ан”	Өлүөнэ – Нал сирэм Нам сирэ, Ийэм көмүс мөссүөнүгэр
Москва – “Москватаа5ы хоьооннор”		Москва – “Мин кыһам” ;“Ча5ылхай Махсыым”	Москва — “Ыллыктар-туллуктар”
Нам, —  “Намҥа” , “ Оо, аптаах айыы түүл дьол….”	Нам-“И.Ча5ыл5анунуо5ар”; “Иккис легенда”	Нам “Сааскы киэьэ сааскы Намы»,«Нам – таптал биьигэ», “Ча5ыл5ынна” ; “Ча5ылхай Махсыым”	НАМ – Нал сирэм Нам сирэ, Таптыыр дьахтар
Якутскай  -“Намҥа”, “Түүҥҥү будулҕан өрүкүйэн”, “Якутскай куорат “		Якутскай  — “Сүгүрүйүҥ”	Якутскай – “Ыллыктар-туллуктар”,” Кыһыҥҥы Дьокуускай”
Саха сирэ – “Халлаанынан”		Саха сирэ  — “Сайаҕас холку эбиккин”, “Былыта суох халлаанынан”; “Сахам сирин сааьа”
Чучур Мураан ( Чочур Мыраан) –“ Саас сибикитэ”	Чочур  Мураан-“Кемус муос”	Чочур  Мураан – “Сүгүрүйүҥ”
Сибиир-«Хайыьар»		Сибиир – «Сибиируолбат хара5а буолан»
	Хатын-Арыы-“Хатын-Арыы”	Хатын-Арыы— “Ча5ыл5анна”
Амазонка—  “Өлбөт тыыннаах”	Амазонка-“Киэьээ Өлүөнэ”	Бөтүҥ — “Бөтуҥҥэ хас сылын аайы… “
Вьетнам –“Эйэ иьин охсуьуу”	Вьетнам – “Уус икки уолаттар”	Турция – “Мин кыһам”
Ангара — “Өлбөт тыыннаах”	Харыйалаах –“Сана дэриэбинэ”	Харыйалаах — «Мин дойдум Харыйалаах”, “Тарбахха батанар ахсааннаах”
	Россия – “Эриэскин”	Россия – “Ча5ыл5анна”
Никольскай  —  “Намҥа”	Дунай-“Киэьээ Өлүөнэ”	Байкал – “Сибиир уолбат хараҕа буолан…”
Тулагы- Киллэм– “Намҥа”	Рион-“Киэьээ Өлүөнэ”	Тара5ана- “Тараҕана хараҕын уута”; “Тара5ана”
Днепр-“Геройтуьунанырыа“Энсиргиттэныраах”	Конго-“Киэьээ Өлүөнэ”	Үүчэрэ — “Үүчэрэ күөлүм	Нерюнгри – “Саҥа сулус Нерюнгри
Волга – “Волга- нуучча үрэҕэ»	По-“Киэьээ Өлүөнэ”	Эҥсиэли – “Нам – таптал биһигэ”, “Ыыс Булгунньах”	Энсиэли – Очуостар, Нал сирэм Нам сирэ, Эҥсиэли
Малайя  — “Эйэ иһин охсуһуу”	Таас Дьааны- “Аба”; “Маннайгы араама”	Ыыс  Булгунньах – “Ыыс  Булгунньах”	Мүрү – Хара тыам тиитигэр хайҕал
Азия – “Эйэ иһин охсуһуу”	Рейн-“Киэьээ Өлүөнэ”;”Лорелия”	Кебекен –“Тара5ана”; “Кебекенум вальса” ; “Кебекенум барахсан”
Европа – “Эйэ иһин охсуһуу”	Тиихэй океан – “Уус икки уолатар”	Покровск-“Пааматынныкка санаа”
Хомустаах — “Намҥа”	Крым-“О5очоон уонна Ба5ачаан”	Арыылаах ( сайылык) – Оҕо саас ( поэма)
Корея —  “Эйэ иһин охсуһуу”	Сталининград-“Кэллим кэпмээри”	Фрунзе-“Ча5ылхай Махсыым”
Берлин – “Улуу дойду хотойо”	Миссисипи-“Киэьээ Өлүөнэ”
Харьков  — “Түүҥҥү будулҕан өрүкүйэн”	Туундара-“Биир уонна кыыс”
Киев  — “Түүҥҥү будулҕан өрүкүйэн”	Булун – “Ыйдана сындалыйан”
Нил —  “Өлбөт тыыннаах”	Туймаада – “Хомпоруун уонна илдьит”; “Уолан Эрилик”
	Кэнкэмэ- “ Иккис легенда”
	Оймокоон-“Иккис легенда”
	Булуу-“Иккис Легенда”
	Амма-“ Иккис Легенда”
Ленин – «Пионер ырыата», «Москватаа5ы хоьооннор»	Ленин – «Бай5алиада» ,  «Хара сир» , «Уо5урдуу»  , «Ыалга» , «Дабаан» , «Партбилет»	Ленин- «Ча5ылхай Махсыым» , «Биэсуончасаастаахтар»
Тэнэко – «Хомолто»	ТалланБурэ – «Тураах»	ТалланБурэ – «Киьиттэнэрэкэрэ»
Маяковскай —  «Маяковскай»	Пушкин – «Ыалга»	Пушкин — «Ча5ыл5анна»
Оруунэ– «СаллаатийэтэОруунэ»	Оруускэ— «Балтым унуо5ар»	Ирочка , Ика, Ида , Аида , Ираида  — «Туьунанпоэттар» ,  «Кыра кыыспар»	Маайыкка – Баҕа санаам балаҕаным
Татыйаана ,Татыйаас – «Татыйаана» ,  «Татыйаасбарахсан»	Лорелея – «Лорелея»	Ча5ыл5ан – «Ча5ыл5анна»	Дьэбдьиэ, Дьэбдьиэй, Дьэбдьэкиийэ – Чыычаахтыыттан тылбаас
Гитлер – «Улуу октябрь уолаттара»	Венера – «Венера»	Лена – «Туьунанпоэттар»
Наполеон – «Москватаа5ы хоьооннор»	Керенскэй- « Эриэскин»	Лермонтов — «Ча5ыл5анна»
Манчаары – «Урдук хайа5а ,орусиннигэр»	Манчаары— «Манчаарыуруйэтэ»	Вероника,Оника –«Туьунанпоэттар» , «Оника» , «Тэтинчээним»
Аммосов Максим –“Максим Аммосов”	Эриэскин- «Эриэскин»	АммосовМахсыым– «Ча5ылхай Махсыым»
Саня –“Москватаа5ы хоьооннор”	Айтал –«Им чуумпу.Алаата, арай мин»	Шура – «Тахсыый,тахсыыйатаара»
Петров- «Москватаа5ы хоьооннор»	АйталыКуо- «АрайбиирдэАйталыКуо» , «УоланЭрилик»	Бааска – «О5о саас»	Макар Нагульнов – Сүгүрүйэр аал уот тылым.
Палестина – “Палестина лабаата”	Марфа- «Арт татай,ардьаалы»	Устуопкэ — «О5о саас»
Аркадия –“Урун аан аттыгар санаабыт салаа”	МанчаарыБаьылай – «Хотойук»	Куосаампый-«О5о саас»
Сицилия – “Урун аан аттыгар санаабыт салаа”	УоланЭрилик – «УоланЭрилик»	Куола-«О5о саас»
Миклош Зрини – “Омукпар”	Тойон Дуолан — «УоланЭрилик»	СэмэнСэмэнэбис-«О5о саас»
Вильям Шпрот -“Небоскребу курдат коруон”	Дохсун До5уьуол– «УоланЭрилик»	Баанньа — «О5о саас»	Үстүүн Нохсоороп – Мүөтттээх үөттэр.
Ева , Адам — -“Небоскребу курдаткоруон”		Оппуонньа — «О5о саас»	Николай Лугинов — Анабыл
Иван Иваныч – «Мунньа5ынан иирбиттэр»		Бииктэр—«О5о саас»	Анегина Ильина – Анегина Ильина
Валя ,Валентина , Валюша – «Пионерка олуутэ»		Маайа-«О5о саас»	Ньукулайдар – Ньукулайдар
Сталин – «Улуу октябрь уолаттарыгар»		Таня Монастырева – «Биэсуончасаастаахтар»	Корчагин – Ыллыктар-туллуктар
ХаралайБэргэн – «Туллуктан»		Айдын – «Туьунанпоэттар», «Тэтинчээним»	Прометей – Сана сулус Нерюнгри, Прометей
Хай5амсык Хаан – тойон		Эльвира – «Бастакысиэммит Эльвира»	Ньургун Бухатыыр – Сана сулус Нерюнгри.
			БАМ – Ыллыктар-туллуктар
			Хотугу сулус — Очуостар
			“Правда” – Кыһыл сарык саҕах уҥуор
			“Ленин суола” — Букет
			Леонид, Бүөтүр, Куола Хаабыһап, Тиит Уола, Уйбаан Күөгэлэп, Рафаэль, Таллан, Моисей, Амма, Суорун, Уурастыырап, Чаҕылҕан, Тулааһынап, Дьаҥылы, Баал, Эллэй, Дайыылап, Сэмэн — Хадьымалга

 В результате анализа подобранного материала, можно сделать вывод:

1. Имена собственные, употребляемые поэтами можно разделить на две группы: топонимы – 78, антропонимы – 87 слов.
2. Частотность употребления  имен собственных в основном одинаковая. Так, в стихотворениях Таллан Бурэ и Чагылган одинаковое количество употребления  топонимов, в прозведениях Майского и Николая Рыкунова – антропонимов.
3. Николай Рыкунов использует в своих стихах аббревиатуры БАМ, названия газет “Правда”, “ Ленин суола”.
4. В стихах всех поэтов можно увидеть употребление  таких имен собственных, как Өлүөнэ өрүс, Нам, Чочур Мураан, Ленин, Энсиэли.
5. В произведениях Василия Майского наиболее часто употребляются топонимы родного края Нам, Көбөкөн, Тараҕана, Үүчэрэ күөл.
6. И.Д.Винокуров – Чагылган наиболее часто использует имена собственные,  такие как   Москва, Волга, Ангара, Нил, Амазонка, Аммосов Максим, Валя, Сталин   и др.

Николай  Рыкунов в  стихотворении  “Хадьымалга” называет имена  18  якутских поэтов и писателей: Леонид, Бүөтүр, Куола Хаабыһап, Тиит Уола, Уйбаан Күөгэлэп, Рафаэль, Таллан, Моисей, Амма, Суорун, Урастыырап, Чаҕылҕан, Тулааһынап, Дьаҥылы, Баал, Эллэй, Дайыылап, Сэмэн.

Литература

1.         Абрамов К. Хаарыан Намтан Маайыскай //Эҥсиэли 9.12.1999;

2.         Бурнашев М.М. Үөлээннээҕим олоҕуттан үөрэбин //Эцсиэли 25.04. 1998с 

3.         Кривошапкин В.В – Майскай. Сардаҥалаах күннэрим — Намцы,1995 ;

4.         Кривошапкин В.В – Майскай. Умнуллубат сылларым – Намцы, 2000 ;

5.         Пестряков Е.П – Дьөгүөр Түбэ. Таллаанчык, дорообо – Чаҕылҕан!.,Якутск, 2001;

6.         Рыкунов Н.М. Мүөттээх үөттэр.- Якутск , 1996

7.         Рыкунов Н.М. Поэмалар. Хоһоон тиһиктэрэ. – Якутск , 2016

8.         Слепцов П.А. Саха тылын историята. – Якутск, 2007

9.         Спиридонов И.Г. Саха уус – уран литературатыгар айылҕа обраһа., Якутск, 2004;

10.       Чаҕылҕан. Талыллыбыт айымньылар. – Дьокуускай, 1989 с.;

11.       Сивцев Е.С.- ТалланБурэ – Өлүөнэ очуостара 1971 с.